معرفی خدمات حسابرسی
حسابرسی فرایندی است منظم و با قاعده (سیستماتیک) جهت جمع‌آوری و ارزیابی بیطرفانه ی شواهد درباره ی ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی برای تعیین میزان انطباق این ادعاها با معیارهای از پیش تعیین‌شده و گزارش نتایج به اشخاص ذینفع.
این تعریف به صورت عمده و جامع ارائه شده‌است تا انواع مختلف حسابرسی را شامل شود. برخی از عبارات این تعریف نیاز به توضیح بیشتری دارد. عبارت فرایند منظم و با قاعده (سیستماتیک) بر این نکته دلالت دارد که حسابرسی بر اساس برنامه‌ریزی مناسب انجام می‌شود. برنامه‌ریزی مناسب شامل جمع‌آوری و ارزیابی بیطرفانه شواهد است. حسابرسان باید با حفظ بیطرفی نسبت به جمع‌آوری و ارزیابی مربوط بودن و اعتبار شواهد بپردازند. اگر چه نوع، میزان و قابلیت اتکای شواهد در کارهای مختلف حسابرسی می‌تواند متفاوت باشد، اما جمع‌آوری و ارزیابی شواهد، بخش اعظم فعالیت‌های حسابرسان را تشکیل می‌دهد. شواهدی را که حسابرسان جمع‌آوری می‌کنند باید درباره ی ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی باشد. در حسابرسی، واژه ادعا معنای ویژه‌ای دارد و به اظهارات ضمنی یا صریح مدیریت اطلاق می‌شود که در قالب صورتهای مالی، اسناد و مدارک یا سیستم‌ها تجسم می‌یابد. برای مثال، صورتهای مالی اساسی تهیه شده توسط مدیران شامل چند ادعا است. از جمله مبلغی که در ترازنامه در سرفصل اموال، ماشین آلات و تجهیزات نشان داده می‌شود، بیانگر این است که مدیران ادعا دارند: شرکت بر این دارایی‌ها مالکیت دارد و از این دارایی‌ها در فرایند عادی عملیات تولیدی یا خدماتی خود استفاده می‌کند و این مبلغ، بهای تمام شده تاریخی پس از کسر استهلاک انباشته این دارایی‌ها است.
هدف حسابرسان از مقایسه شواهد جمع‌آوری شده با ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی، تعیین میزان انطباق ادعاهای مزبور با معیارهای از پیش تعیین شده است. اگر چه معیارهای مختلفی برای تعیین میزان انطباق وجود دارد، اما در تنظیم صورتهای مالی اساسی، معمولاً معیار اصلی و مورد قبول، اصول حسابداری یا استانداردهای حسابداری است. در بند ۲ بخش ۲۰۰ استانداردهای حسابرسی کشور (۱۳۸۶) نیز تأکید شده‌است که هدف از حسابرسی صورتهای مالی، اظهارنظر نسبت به این موضوع است که آیا صورتهای مالی براساس استانداردهای حسابداری تهیه شده‌است یا خیر.
آخرین عبارت مهم، یعنی گزارش نتایج به اشخاص ذینفع، بیانگر نوع گزارشی است که حسابرسان برای اشخاص ذینفع تهیه می‌کنند. اشخاص ذینفع می‌تواند شامل سهامداران، اعتباردهندگان، کارکنان، تأمین کنندگان مواد و کالا، سازمان‌های دولتی، بورس اوراق بهادار و گروه‌های دیگر باشد.
انواع حسابرسی
حسابرسی انواع گوناگون دارد و مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- حسابرسی عملیاتی
- حسابرسی رعایت
- حسابرسی صورتهای مالی
حسابرسی عملیاتی
در حسابرسی عملیاتی، کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی روش ها و رویه های عملیاتی سازمان بررسی می شود. پس از انجام حسابرسی عملیاتی، معمولا مدیریت انتظار دارد که توصیه هایی برای بهبود عملیات دریافت کند. برای مثال، ممکن است حسابرس، کارایی و دقت پردازش حقوق و دستمزد را در یک سیستم رایانه ای تازه راه اندازی شده بررسی کند. به عنوان نمونه ای دیگر، می توان به ارزیابی کارایی، دقت و مشتری مداری در توزیع نامه ها و بسته های پستی توسط اداره پست اشاره کرد که البته در این مورد حسابرسان صلاحیت حرفه ای کمتری دارند. در حسابرسی عملیاتی، بررسی ها به حسابداری محدود نمی شود و ممکن است ساختار سازمانی، عملیات رایانه ای، روش های تولید، بازاریابی و یا هر حوزه دیگری که حسابرس در آن زمینه صلاحیت داشته باشد، مورد ارزیابی قرار گیرد. از آنجا که اثربخشی عملیاتی حوزه های بسیار متفاوتی می تواند مورد ارزیابی قرار گیرد، نمی توان چگونگی انجام حسابرسی عملیاتی را به طور دقیق توصیف کرد. در یک سازمان، ممکن است حسابرس مربوط بودن و کافی بودن اطلاعات مورد استفاده مدیریت در تصمیم گیری برای تحصیل دارایی های ثابت مشهود جدید را ارزیابی نماید. در سازمان دیگر، ممکن است کارایی جریان اطلاعات در فرایند فروش مورد ارزیابی قرار گیرد. ارزیابی کارایی و اثربخشی عملیات در مقایسه با معیارهای تعیین شده، هیچ گاه نمی تواند با همان عینیت حسابرسی رعایت و حسابرسی صورتهای مالی انجام گیرد. معیارهای تعیین شده مورد استفاده در حسابرسی عملیاتی نیز بسیار ذهنی هستند. به همین دلیل، حسابرسی عملیاتی بیش از آنکه شبیه حسابرسی باشد، به مشاور مدیریتی شباهت دارد.
حسابرسی رعایت
حسابرسی رعایت با این هدف انجام می گیرد که تبعیت واحد تجاری از رویه ها، ضوابط یا مقررات وضع شده توسط مراجع بالاتر را بررسی کند. نمونه های زیر مثال هایی از حسابرسی رعایت در یک شرکت خصوصی است:
- بررسی پیروی کارکنان حسابرسی از رویه های تعیین شده توسط مدیر مالی شرکت
- بررسی نرخ های دستمزد با قانون حداقل دستمزد
- بررسی توافق های قراردادی با بانک ها و سایر وام دهندگان جهت اطمینان از رعایت الزامات قانونی توسط شرکت
حسابرسی رعایت در واحد های دولتی کاربرد بیشتری دارد. با این حال، بسیاری از سازمان های خصوصی و غیرانتفاعی، رویه های تعیین شده، توافق های قراردادی و الزامات قانونی دارند که ممکن است مستلزم انجام حسابرسی رعایت باشد. مخاطب حسابرسی رعایت معمولا مدیریت است و نتایج آن به افراد برون سازمانی ارائه نمی شود، زیرا مدیریت، اصلی ترین گروهی است که می خواهد درباره میزان رعایت مقررات و رویه های تعیین شده، اطلاعات داشته باشد. بنابراین، بخش مهمی از این نوع حسابرسی اغلب توسط حسابرسانی انجام می گیرد که در استخدام شرکت هستند.
حسابرسی صورتهای مالی
حسابرسی صورتهای مالی با این هدف انجام می گیرد که میزان مطابقت صورتهای مالی (اطلاعات مورد رسیدگی) با معیارهای تعیین شده مشخص شود. معمولا، معیارهای مورد نظر، استانداردهای حسابداری است، هر چند ممکن است صورتهای مالی که با سایر چارچوبهای گزارشگری مالی مناسب برای یک سازمان خاص تهیه شده است نیز مورد حسابرسی قرار گیرد. حسابرس، به منظور تعیین اینکه صورتهای مالی، طبق استانداردهای حسابداری، به نحو مطلوب تهیه و ارائه شده است، شواهدی را جمع آوری می کند تا نشان دهد که این صورتهای مالی عاری از تحریف بااهمیت است یا خیر. با پیچیده تر شدن فعالیت های تجاری، تمرکز حسابرسان بر معاملات و رویدادهای حسابداری، دیگر کافی نیست. رویکردی یکپارچه برای حسابرسی مستلزم آن است که در کنار در نظر گرفتن خطر تحریف صورتهای مالی، کنترل های لازم جهت پیشگیری از تحریف نیز اعمال شود. همچنین، حسابرس باید شناخت و درک جامعی از واحد تجاری و محیطی که در آن فعالیت می کند داشته باشد. شناخت از واحد تجاری شامل آگاهی از صنعت و محیط قانونی و عملیاتی آن، شامل روابط برون سازمانی با افرادی نظیر تامین کنندگان اقلام مورد نیاز واحد تجاری، مشتریان و اعتباردهندگان است. حسابرس باید از راهبرد ها و فرایند های تجاری و عوامل اصلی موثر بر موفقیت این راهبرد ها نیز آگاهی داشته باشد. چنین تحلیلی به حسابرس کمک می کند که خطرهای مربوط به راهبرد های شرکت را که می تواند بر ارائه مطلوب صورتهای مالی تاثیرگذار باشد شناسایی نماید.
استانداردهای حسابرسی
استانداردهای حسابرسی، معیاری برای سنجش کیفیّت کار حسابرسان است. انجمن حسابداران رسمی آمریکا برای نخستین بار در سال ۱۹۴۷، استانداردهای ده گانه ی حسابرسی را معرفی کرد. این استانداردها تاکنون جهت انطباق با تغییرات محیط حسابرسی، تعدیل و تغییر یافته‌اند. استانداردهای حسابرسی همراه با طبقه‌بندی آن‌ها در سه گروه ۱) استانداردهای عمومی، ۲) استانداردهای عملیات (رسیدگی) و ۳) استانداردهای گزارشگری به شرح زیر هستند:
استانداردهای عمومی
رسیدگی باید توسط شخص یا اشخاصی اجرا شود که دارای صلاحیت و آموزش فنی کافی به عنوان حسابرس باشند.
حسابرس یا حسابرسان باید استقلال رأی خود را در تمام موارد مربوط به حسابرسی حفظ کنند. در رسیدگی و تهیه گزارش باید مراقبت حرفه‌ای لازم به عمل آید.
استانداردهای عملیات (رسیدگی)
عملیات حسابرسی باید به میزان کافی برنامه‌ریزی شود و در صورت وجود کارکنان، بر کار آنان به گونه‌ای مناسب نظارت شود.
برای برنامه‌ریزی حسابرسی و تعیین نوع، زمان و میزان آزمون‌ها باید شناختی کافی از ساختار کنترل داخلی کسب گردد.
شواهد کافی و مناسب باید از راه بازرسی، مشاهده، پرس و جو و دریافت تأییدیه کسب شود تا مبنایی معقول برای اظهارنظر نسبت به صورتهای مالی مورد رسیدگی باشد.
استانداردهای گزارشگری
گزارش باید تصریح کند که صورتهای مالی، طبق اصول حسابداری تهیه شده‌است یا خیر.
گزارش باید شرایطی را مشخص سازد که در آن چنین اصولی در دوره ی جاری نسبت به دوره ی قبل، به‌طور یکنواخت رعایت نشده‌است.
اطلاعات افشا شده در صورتهای مالی به‌طور منطقی کافی تلقی می‌شود مگر آن که خلاف آن در گزارش بیان شود.
گزارش باید یا حاوی یک اظهارنظر دربارهی صورتهای مالی به‌طور کلی، یا بیانگر این باشد که نظری نمی‌تواند اظهار شود. هنگامی که نظر کلی نتواند اظهار شود، دلایل آن باید بیان گردد. در تمام مواردی که نام حسابرس به نحوی با صورتهای مالی ارتباط می‌یابد، گزارش باید به‌طور صریح بیانگر ویژگی هر گونه رسیدگی حسابرس و میزان مسئولیتی باشد که او بر عهده می‌گیرد.
البته مراجع حرفه‌ای هر کشوری تفسیرهایی بر این استانداردهای ده‌گانه می‌نویسند که به آن بیانیه‌های تفسیری استانداردهای حسابرسی گفته می‌شود. در کشور ما نیز سازمان حسابرسی طبق قانون تشکیل آن، مسئول تدوین این بیانیه‌ها است.